Ayurveda over Stress

 

Wat Ayurveda over Stress te zeggen heeft

Uit onderzoek van de Nijenrode Universiteit en Intermediar blijkt dat zo’n 25% van de Nederlanders officieel gediagnosticeerd is met stresssymptomen. Dat betekent dat 25% van de Nederlanders op de rand van instorten staat of al is ingestort. De gevolgen zijn vaak groot. Niet alleen voor het individu maar ook voor het gezinsleven, het bedrijfsleven en niet in de laatste plaats voor het land als totaal. Geen onbelangrijk onderwerp is. Ayurveda heeft daar een geheel eigen visie op. Ik zal een poging doen deze hier uit te leggen.

Ayurveda Basis

Ayurveda is de meer dan 5000 jaar oude geneeskundige wetenschap uit India met een geheel eigen visie op gezondheid, grotendeels anders dan de Westerse reguliere geneeskunde. Het lichaam wordt op authentieke wijze beschreven als een systeem waarin lichaam, geest en ziel samenwerken om een staat van balans te bereiken, dat wat wij gezond noemen. Dat doet zij aan de hand van de 5 elementen ether, lucht, vuur, water en aarde. Alles in de fysieke wereld is opgebouwd uit deze 5 elementen. Dit zien we terug zowel op het grove niveau als op het meer subtiele niveau toegepast. Van de individu mens als geheel tot het functioneren op celniveau. Maar dat niet alleen, alles wordt vanuit de elementenleer in kaart gebracht. Ook ziektes en hun geneesmiddelen. Zelfs de levensstijl van de patient wordt geanalyseerd met de elementen in het achterhoofd.

Hoe disbalans ontstaat

Iemand die van nature veel ether en lucht bevat en er bovendien een levensstijl op na houdt met veel ether en lucht en zich voedt met voedingsmiddelen met veel ether en lucht in de periode van het jaar waarin ether en lucht de hoofdtoon voeren zal, ja je raadt het al… te veel ether en lucht ervaren. Hij raakt uit balans. Hij raakt in disbalans. Het woord disbalans zouden we kunnen vervangen door het woord stress. Hij heeft stress. Zowel geestelijk als lichamelijk en soms zelfs op zielsniveau.

Wat is balans eigenlijk?

In Ayurveda spreekt men van balans als we leven in overeenstemming met onze natuurlijk staat van zijn. Waarbij de één meer van het luchtteken in zich heeft en de ander meer van het vuur of aarde teken bijvoorbeeld. Hierbij komen bepaalde elementen veelal in eenzelfde combinatie voor. Deze combibaties noemt de Ayurveda Dosha’s. We kennen er drie:

1. Vata, bestaand uit ether en lucht
2. Pitta, bestaand uit vuur en water
3. Kapha, bestaand uit water en aarde

Tijdens onze geboorte verkeren we in complete balans

De natuurlijke staat van zijn krijgen we met onze geboorte mee. Ayurveda noemt dit onze Prakriti. In de loop van ons leven worden we echter steeds opnieuw uit deze staat van balans getrokken door alles wat we meemaken en tot ons nemen. Zowel voeding, gedachtes als ervaringen. Maar ook muziek valt hieronder. We komen dan onder andere in een staat terecht waarin onze Dosha’s zijn toegenomen of afgenomen. In beide gevallen zijn we uit balans. Het is dan aan ons om deze balans te herstellen door heel bewust te zorgen voor een levensstijl die past bij onze Dosha’s.

Waarom de een meer last van stress heeft dan de ander

Om te begrijpen waarom de één meer last van stress heeft dan de ander helpt het om te begrijpen welke eigenschappen horen bij de verschillende Dosha’s:

1. Vata, dat wat zorgt voor beweging (zowel het bloed en de zuurstof in ons lichaam als de vele gedachtes in het hoofd)
2. Pitta, dat wat zorgt voor de vertering (van zowel voedsel als emoties)
3. Kapha, dat wat de dingen bij elkaar houdt (de verbindende factor)

Een voorbeeld: Vata persoon uit balans

Wanneer we ons nu proberen voor te stellen dat iemand die van nature al heel veel beweging (ether en lucht) in zich heeft, leeft in een maatschappij die steeds vluchtiger wordt waarin we ons continue verplaatsen (zowel fysiek als in ons denken en in onze contacten op bijvoorbeeld internet) en steeds sneller, steeds meer dingen moet doen, is het niet moeilijk voor te stellen dat hij door de overdosis aan “beweging” uit balans raakt. Hij heeft last van stress. Zowel geestelijk als lichamelijk. Dat kan zich uiten in psychische klachten als nervositeit en angst maar ook als bijvoorbeeld constipatie. Te veel lucht droogt namelijk uit. We hebben hier te maken met iemand die maar moeilijk stil kan zitten en alsmaar in beweging is. Deze persoon zal ook een overmatige hoeveelheid gedachtes hebben want het is Vata die de gedachtes in beweging zet en hun invloed op ons lichaam uitoefenen. Dat kan tot gevolg hebben dat hij maar slecht slaapt.

Nog een voorbeeld: Pitta persoon uit balans

Aan de andere kant maakt het begrijpelijk dat iemand met het Pitta Dosha (vuur en water) door het toevoegen van nog meer vuur uit balans raakt (denk aan te heet eten bijvoorbeeld). Ook die ervaart stress maar op een heel andere manier. Hij zal bijvoorbeeld sneller verhit of scherp reageren op zijn omgeving. Dat kan zijn door boos of agressief te worden. Om de simpele reden dat zijn vermogen om de gebeurtenissen in zijn leven te verteren uit balans raakt. Hij kan dan plotseling opvliegerig reageren of is erg snel bezweet bij de minste activiteit. Pitta types zijn erg intens. Zo intens dat andere types er nogwel eens van willen schrikken. Pitta types zijn de mensen die tot verandering aansporen, ze zijn erg gefocused, intelligent en het zijn echte regelaars. Dankzij hen komt de transformatie op gang.

En tot slot… : Kapha persoon uit balans

Kapha mensen zijn het meest stabiele type. Doordat ze van nature veel water en aarde in zich hebben zijn ze van nature ook letterlijk het meest geaard. Ze zullen dus veel minder snel dan de andere twee types uit balans raken. Toch is ook de Kapha die uit balans is gemakkelijk te herkennen. Te veel Kapha kan namelijk gemakkelijk leiden tot een overgewicht bijvoorbeeld. Of juist tot een haast lethargische houding. Ze uiten dat door te veel te slapen of eindeloos lang voor de TV te hangen. Terwijl de Vata persoon dat best wat meer zou mogen doen, is dat voor de Kapha persoon helemaal niet goed. Juist voor hen zal meer beweging heel goed zijn. De positieve kant is dat deze mensen wat kalmer en meer tevreden zijn en ook daadwerkelijk minder behoefte aan verandering hebben.

De individuele reacties op stress

Hoe meer we dus verwijderd zijn van onze aangeboren staat, hoe meer last we hiervan hebben op een manier die past bij onze Dosha. Er is dus niet één vorm van stress die voor alle mensen gelijk is. Nee, de Ayurveda ziet ons als individuen met een eigen manier van reageren op de gegeven omstandigheden waarbij de lichamelijke klachten, gedragsveranderingen en emotionele reactie afhankelijk is van het meest dominante Dosha in de persoon. Omgekeerd zou je kunnen stellen dat de symptomen de disbalans van de Dosha’s veraden. Wanneer je een aantal symptomen van een bepaald Dosha waarneemt zou je voorzichtig kunnen concluderen dat bij deze persoon dit Dosha dominant en uit balans is. Dat er dus maatregelen genomen zouden moeten worden passend bij dit Dosha om weer in balans te komen. Wanneer we horen dat iemand altijd koude voeten heeft, slecht slaapt, snel angstig is en last heeft van constipatie zouden we aan een Vata disbalans kunnen denken.

Hoe kunnen we zorgen dat we weer in balans komen?

Het antwoord op deze vraag is eigenlijk kinderlijk eenvoudig. Wanneer een Vata persoon uit balans is zou hij meer Kapha kwaliteiten moeten toevoegen. De ontbrekende kwaliteiten. Een Kapha kwaliteit is bijvoorbeeld rust, slaap en voeding met veel van de elementen aarde en water erin.

Like attracts like

Een bekend gezegde in de Ayurveda is Like attracts like. Wanneer we nog meer van hetzelfde toevoegen uit zich dit nog meer. Of terwijl (om het maar bij het Vata type te houden dat het meest van alle drie gevoelig is voor emotionele disbalans), wanneer we weer in balans willen komen moeten we kwaliteiten toevoegen die zorgen voor deze balans. De tegenovergestelde kwaliteit dus van het Dosha dat uit balans is.

1. Vata brengen we in balans door vuur, water en aarde toe te voegen en te voorkomen dat we nog meer ether en lucht toevoegen
2. Pitta brengen we in balans door de verkoelende elementen ether en lucht toe te voegen en verdere verhitting te voorkomen
3. Kapha brengen we in balans door ether, lucht en vuur toe te voegen en te voorkomen dat er nog meer water en aarde wordt toegevoegd 

Maar hoe doen we dit nu precies?

En nu dan nu de praktijk. Als we er vanuit gaan dat alles maar dan ook echt alles is opgebouwd uit deze elementen en we verdiepen ons erin wat welk element bevat dan weten we ook wat we moeten doen om de balans te herstellen. Zo heb je niet voor niets diverse soorten Yoga. Het ene type is meer verhittend, het andere juist verkoelend. Dat geldt ook voor het soort werkzaamheden dat we doen. Wanneer we er vanuit gaan dat we allemaal hetzelf zijn doen we onszelf te kort en komen massaal in een Burn-Out. Het is dus beter om goed te kijken welke baan het beste bij iemand past en daarbij goed te kijken welk Dosha hij heeft en welke elementen de baan toevoegt of afbreekt.

Alles in ons leven bouwt ons op of breekt ons af

Een symptoom of een ziekte is dus eigenlijk een teken van ons lichaam dat we uit balans zijn. Dat we te veel dingen hebben gedaan in ons leven die ons afbreken en te weinig dingen hebben gedaan die ons opbouwen. We zouden ook kunnen zeggen, iets kost energie of iets geeft energie. Dat geldt in het bijzonder voor de voeding die we tot ons nemen maar ook voor onze relaties en de mensen waar we mee omgaan. In het kort gezegd is dat waar het op neer komt. Wanneer we uit balans zijn is het hoog tijd dat we de oorzaak verwijderen en onze aandacht richten op dat wat ons in balans brengt.

De ultieme stress: Ama

Stress is vaak ook een gevolg van de gifstoffen, de onzuiverheden en blokkades die zich vastzetten in het lichaam als gevolg van verkeerde gewoontes waardoor het lichaam en dus ook de geest minder goed functioneert. In Ayuverda ook wel Ama genoemd. Deze ontstaan door een ongezond voedingspatroon, een ongezonde levensstijl, mentale en/of fysieke stress en het oprekken van de persoonlijke capaciteiten waardoor er een enorme disbalans ontstaat en de stress van kwaad tot erger wordt.

Neem de oorzaak weg en doe de dingen die bij je passen

De Ayurveda maakt hierbij gebruik van diverse methodes. Het stelt dat we in de basis zelf aan de slag moeten gaan met onder andere:

• De juiste vorm van ontspanning passend bij het Dosha (Meditatie bijvoorbeeld)
• De juiste vorm van inspanning, beweging, passend bij het Dosha (Yoga, wandelen etc.)
• De juiste voeding passend bij het Dosha (Gelet op de elementen)

Geen levensstijl of dieet geschikt voor iedereen

Samenvattend zou je kunnen zeggen dat dezelfde manier van beweging en hetzelfde dieet niet voor iedereen even goed is. Er bestaat in de Ayurveda dan ook niet zoiets als één levensstijl en één dieet voor iedereen. Ieder van ons heeft alle Dosha’s in zich maar er is er altijd één (soms zelfs twee) het meest dominant aanwezig. We zouden onze levensstijl en ons voedingspatroon hierop af moeten stemmen om in balans te zijn. Er zijn daarentegen in de grote lijn wel een aantal dingen die we zouden kunnen doen.

• Ons slaap / waak ritme aanpassen
• Zorgen dat onze vertering en dus de opname van essentiële voedingsmiddelen optimaal verloopt
• Het lichaam voorzien van opbouwende stoffen zie kunnen worden omgezet in Ojas

De ultieme vitaliteit: Ojas

Ayurveda zegt, wat je eet wordt Ojas. Een centraal onderdeel van het Ayurvedische systeem. Onze basisvitaliteit en onze weerstand tegen ziektes. Dit idee over hoe we zorgen voor voldoende levenskracht en immuniteit verschilt wezenlijk van die van de reguliere geneeskunde. Om te beginnen gaat de Ayurveda ervan uit dat onze weerstand en kracht per individu verschilt. Dat ook dit bij de geboorte is meegegeven. De immuniteit kan alleen worden verhoogd tot het punt van deze aangeboren vitaliteit. Het is onmogelijk om sterker te worden dan je bij de geboorte was. Maar we kunnen er wel voor zorgen dat we deze voorraad tot op een maximaal niveau bezitten. De mate waarin we stress aankunnen bijvoorbeeld, wordt hierdoor bepaald. Zowel geestelijk als mentaal.

Wel of niet in je kracht staan, dat is de vraag

Ojas is een soort verfijnde voedingsstof. Een reststof die gecreëerd wordt door een gezond metabolisme. Het is wat er overblijft van voeding nadat het door allerlei systemen in het menselijk lichaam is geweest. Nadat de lichaamsdelen eruit hebben gehaald wat ze nodig hebben voor hun functioneren en de enzymen er hun bijdrage aan hebben geleverd. Zo houdt het de voorraad van deze aangeboren kracht op peil en zorgt ervoor dat het lichaam zijn gezonde structuur behoudt. Het is zo subtiel dat het door de moderne wetenschap nog niet is waargenomen. Toch kennen we het allemaal doordat het voor een groot deel bepaald hoe wij ons voelen. Of we in onze kracht staan of dat we juist uitgeput zijn. Of we stress ervaren of een Burn-out hebben of dat we juist de hele wereld aankunnen. Het maakt of we ziek zijn of gezond zijn. Het is om die reden het hoogste doel binnen de Ayurveda.

Het belang van een goede vertering

Er is wel een addertje onder het gras. In moleculaire voedingsleer gaat men ervan uit dat gezonde voeding een optelsom is van de juiste vitamines en mineralen. In de Ayurveda is men het daar slechts ten dele mee eens. Deze vitamines en mineralen moeten namelijk wel opgenomen kunnen worden door het lichaam en dat is helaas niet altijd het geval. Dat wordt bepaald door wat de Ayurveda Agni noemt, de verteringscapaciteit van het lichaam, het levensvuur. Deze bepaalt hoe goed of hoe slecht de opname plaats vindt en of de stoffen worden omgezet in het eerder genoemde Ojas. Het Dosha, de aangeboren constitutie van de persoon, bepaalt voor een groot gedeelte hoe sterk het werkt. De mate van disbalans van het Dosha werkt hier bovendien ook op door. Om over de het voedingspatroon en de levensstijl nog maar niet te spreken. Een Ayurvedisch behandelaar zal dat ook altijd primair kiezen voor het verbeteren van Agni want zonder Agni is er geen leven mogelijk.

Hoe de levensstijl de mate van Agni beïnvloed

Ondanks dat het onmogelijk is om volledig te zijn over de werking en de behandelingen binnen de Ayurveda is er één belangrijke component die niet verwaarloosd mag worden. De levensstijl van de persoon in kwestie. Deze levensstijl is namelijk eveneens voor een groot deel bepalend voor de mate van Agni. Te denken valt dan aan aan de wijze van eten, het slaap/waakritme, ervaringen en gebeurtenissen, maar ook de eigen interpretaties en gedachtes over het leven. Niet voor niets dat de Traditionele Yogi hier veel aandacht aan besteden. Ook het moment van de dag, het seizoen en de levensfase waarin iemand zich bevindt hebben invloed op de mate van Agni en dus de mate van vertering , wat op zijn beurt weer de hoeveelheid Ojas, de basisvitaliteit, bepaalt wat maakt of iemand gezond is, zich gelukkig voelt en veel of juist weinig vitaliteit ervaart. Gelukkig biedt de Ayurveda een ruim pallet aan behandelmethodes waardoor herstel niet ondenkbaar is.

Heb je na het lezen van deze pagina nog vragen over Ayurveda en Stress? Stel ze gerust